Γιάννης Καλπούζος: “Εάν φοβόμουν θα ήμουν ανάξιος να γράφω ραγιάς σε κανέναν και σε τίποτα.”

Συνέντευξη με τον συγγραφέα  Γιάννη Καλπούζο

 

Κοντά μας σήμερα ο συγγραφέας του βιβλίου 

 

“ΡΑΓΙΑΣ. ΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΝΥΧΤΕΣ 1821

.

1) 201 χρόνια πια, από την κήρυξη της επανάστασης και του αγώνα της εθνικής ανεξαρτησίας. Όλοι ξέρουμε πόσο σημαντικός ήταν αυτός ο αγώνας για μας τους Έλληνες. Το νέο σας μυθιστόρημα «Ραγιάς, μέρες και νύχτες του 1821» είναι ένας φόρος τιμής σε αυτόν τον αγώνα; Πως αποφασίσατε να ασχοληθείτε με αυτή την χρονική περίοδο;

Εκεί φύτρωσε το πρώτο βλαστάρι της σύγχρονης Ελλάδας κι έχουμε χρέος ως πολίτες και ως συγγραφείς να σκύβουμε σ’ αυτά τα χρόνια. Τόσο για να μελετήσουμε τα ίδια τα πολεμικά γεγονότα με όλα τα συμπαρομαρτούντα, τις συνθήκες της καθημερινής ζωής, τις αντιξοότητες και τη χαώδη κατάσταση που επικρατούσε, το κίνητρο να συμμετάσχουν οι Έλληνες στον ξεσηκωμό και την κοινωνική διαστρωμάτωση, όσο και για να πίνουμε από την πηγή της γλώσσας μας. Συνάμα για να δούμε τον άνθρωπο, τον άνθρωπο-θηρίο διαχρονικά, πόσα έρχονται από εκείνη την εποχή και καθορίζουν ακόμη σήμερα τη σκέψη μας, τη συμπεριφορά μας και τις αντιδράσεις μας, αλλά και να θέσουμε σε δοκιμασία παγιωμένες αντιλήψεις και να γκρεμίσουμε πλείστα όσα στερεότυπα.

                                       

 

2) Στα μυθιστορήματά σας συνδυάζετε κάθε φορά με μεγάλη μαεστρία και ισορροπημένα, την μυθοπλασία με την ιστορία. Πείτε μας λοιπόν τι θα διαβάσουμε σε αυτό το βιβλίο σας;

Διαβάζουμε τα απομνημονεύματα ενός απλού αγωνιστή, τις συνθήκες ζωής κατά τα προεπαναστατικά χρόνια, τον κατατρεγμό και τον εξευτελισμό των ραγιάδων από τους Οθωμανούς αλλά και από τους κοτζαμπάσηδες. Βλέπουμε την ατμόσφαιρα και τη φημολογία που επικρατούσε λίγο πριν από το 1821, ορισμένες ενέργειες που άλλες καλώς και άλλες κακώς θεωρήθηκαν ως απαρχές της επανάστασης, καθώς και το εθνικό και κοινωνικό της κομμάτι της, και στη συνέχεια τα διλήμματα, τις προσδοκίες και τον φόβο των απλών ανθρώπων, οι οποίοι ήταν παντελώς ανίδεοι από όπλα, να στρατευτούν και να μπουν στις μάχες. Ακολουθούν όσα συνέβησαν κατά διάρκεια του ξεσηκωμού από το 1821 έως το φθινόπωρο του 1829, κυρίως στην Πελοπόννησο και στο Μεσολόγγι, αποκαλύπτονται πολλές καταχωνιασμένες ή διαστρεβλωμένες αλήθειες, εμφανίζονται τα πρόσωπα, είτε αναγνωρισμένοι ήρωες είτε απλοί αγωνιστές, με τις αδυναμίες τους, τα πάθη και γενικότερα με την ανθρώπινη υπόστασή τους και αναδεικνύεται ο μέγας ρόλος των αφανών. Όλα βεβαίως μέσα από τη δράση και τη μυθοπλασία από την οποία δεν απουσιάζει το ερωτικό στοιχείο, η κριτική απέναντι σε πολλά και σε πολλούς, όπως και ο στοχασμός για ποικίλα διαχρονικά ζητήματα, όπως πάνω στη γλυκιά και δημιουργική ουσία του “εγώ” και παράλληλα της δηλητηριώδους πλευράς του.

3) Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά η αναζήτηση της εθνικής μνήμης 200 χρόνια μετά το 1821;

Το ράμμα της φυλής μας, τη συνέχεια του Ελληνισμού, η αναγέννηση, το θησαυροφυλάκιο της γλώσσας μας, το εφαλτήριο να επανεξετάσουμε τις προτεραιότητές μας και ν’ αντιληφθούμε τι αξίζει και τι δεν αξίζει σ’ αυτήν την τόσο σύντομη ζωή μας, τη θεία μετάληψη για το πώς επιτυγχάνεται ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια, πληρώνοντας το αναλογούν τίμημα, και ότι ο πατριωτισμός είναι μέγιστη αρετή όταν διακατέχεται από φιλελεύθερο πνεύμα και στοχεύει στην ανθρωπιά. Ασφαλώς σημαίνει και δεν ξεχνώ, τιμώ όσους πότισαν με το αίμα τους ετούτη τη γη για να ανασαίνουμε εμείς σήμερα ελεύθεροι.

 

 

 

4) “Συλλογίστηκες ποτέ τι θα πει ραγιάς; Ξάνθρωπος θα πει του πεταματού… Ο Τούρκος τού ρήμαξε τις μέρες και τις νύχτες”. Οι εξευτελισμοί, οι τιμωρίες, η φυλακή, τα μπουντρούμια, οι βιασμοί των γυναικών, οι αδικίες των κοτζαμπάσηδων, ήταν αυτοί οι λόγοι που γέμισαν με οργή που ξεχείλισε την ψυχή του ραγιά και όπλισαν το χέρι του ή και κάτι ακόμα;

Ήταν άνθρωποι που δεν ελέγχανε στοιχειωδώς τη ζωή τους, στερούνταν τα απολύτως απαραίτητα, δεν μπορούσαν να προστατέψουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, τους έπνιγαν την ανάσα και τις χαρές της ζωής. Ήθελαν να ζήσουν ανθρωπινά και προσδοκούσαν ότι θα τους διανείμουν τις περιουσίες των Οθωμανών και των κοτζαμπάσηδων. Όμως μονάχοι τους αδυνατούσαν να οραματιστούν τι θα πει λευτεριά, όπως και να οργανωθούν και να αγωνιστούν γι’ αυτή. Θεωρούσαν, όπως αναφέρεται και στον “ραγιά”, ότι έτσι είναι η σειρά του κόσμου, πως πρέπει να υπάρχει ο αφέντης και αυτοί για να τον υπηρετούν. Ήρθαν τα μηνύματα των Φιλικών και ορισμένων οπλαρχηγών και τους αφύπνισαν από τη νάρκη του υπόδουλου, του κολίγου, του παραιτημένου και ύψωσαν το ανάστημά τους απέναντι στον μεγαλύτερο εχθρό του λεύτερου ανθρώπου, τον φόβο.

 5) Το βιβλίο σας αποτελεί, εκτός από ιστορικό μυθιστόρημα, και έναν ύμνο στην ελευθερία. Ο κεντρικός σας ήρωας ο Αγγελής, αγανακτεί και βροντοφωνάζει: «Θέλω να μην είμαι ραγιάς σε κανέναν. Ραγιάς σε τίποτα!». Ποιος ο ρόλος του ραγιά στον επαναστατικό αγώνα του1821;

Εκείνοι σήκωσαν το μεγάλο βάρος του αγώνα, οι ραγιάδες, οι αγρότες, οι τεχνίτες, οι βοσκοί, οι εργάτες, οι κολίγοι, οι κτίστες, οι αγωγιάτες… και δυστυχώς ο ρόλος τους έμεινε στην αφάνεια. Μπορεί στην αρχή, απολέμητοι όπως ήταν, να έφευγαν σαν λαγοί μόλις έβλεπαν τους Τούρκους και το φοβερό ιππικό τους, όμως στη συνέχεια αγωνίστηκαν σαν θεριά και άφησαν χιλιάδες από αυτούς τα κόκαλά τους στις ράχες, στα βουνά και στους κάμπους της πατρίδας μας. Μένει σ’ εμάς να τους τιμήσουμε όπως τους αξίζει και να μη μένουμε μονάχα στους αρχηγούς. Χωρίς γενναίο στράτευμα δεν υπάρχει γενναίος στρατηγός.

 

6) «Ραγιάς-Μέρες και νύχτες του 1821» γιατί επιλέξατε αυτόν τον τίτλο;

Ο υπότιτλος επιλέχθηκε για να καταδείξει τη χρονική περίοδο αλλά και το μεγάλο το εύρος της επανάστασης, μέρες και νύχτες, εποχές, χρόνια, ζωή σχεδόν ολόκληρης δεκαετίας… Όσον αφορά τον τίτλο, ο ραγιάς ξεσηκώθηκε, διεκδίκησε την ελευθερία του και στέλνει ηχηρό μήνυμα στους σημερινούς: “ραγιάς σε κανέναν  και σε τίποτα”. Ραγιάς είναι σήμερα όποιος αμείβεται με 500 και 600 ευρώ. Ραγιάς όποιος γίνεται θύμα της αισθητικής ευτέλειας ή ακολουθεί τον συρμό της όποιας μόδας ή γίνεται δούλος του κορμιού. Ραγιάς όποιος δε λέει όχι εκεί που πρέπει κι ας το πληρώσει. Ραγιάς όποιος τροφοδοτεί και ενδυναμώνει με τη στάση του αφέντες, αργυρώνητους σε κάθε λογής τομέα της δημόσιας ζωής, αντικοινωνικές πολιτικές και πόσα άλλα. Ραγιάς όποιος αναμένει και προσδοκεί στα δάνεια των ξένων για την πρόσκαιρη ευμάρειά του, δίχως να αναλογίζεται ότι χρεώνει τα παιδιά και τα εγγόνια του και τα κάμνει μόνιμα σκλάβους. Ραγιάς είναι κι όποιος δε στρέφεται και δεν στρέφει τα παιδιά του προς την καλλιέργεια της ψυχής και του πνεύματος, εκεί όπου αναβλύζουν οι ουσιαστικές και μη πρόσκαιρες και επιδερμικές χαρές της ζωής.

7) Η γλώσσα που χρησιμοποιείτε είναι τέλεια εναρμονισμένη στο ιστορικό πλαίσιο του βιβλίου σας. Γλαφυρή, ρεαλιστική, πλούσια και γεμάτη ιδιωματισμούς. Στα περισσότερα μυθιστορήματα της εποχής μας, η γλώσσα που επιλέγετε είναι πιο κοντά στο σήμερα. Πόσο δύσκολο ήταν να το καταφέρετε αυτό και γιατί το επιλέξατε;

Είχα μεγάλους δασκάλους τους γέροντες και τις γερόντισσες του χωριού μου, τη μάνα μου, τον πατέρα μου, την ίδια τη γλώσσα που πρωτομίλησα ο ίδιος. Από εκεί και πέρα διάβασα ίσως και δέκα φορές τα απομνημονεύματα του Μακρυγιάννη, το εκτενέστερο έργο που μας μεταφέρει τη γλώσσα της εποχής, αλλά και επιστολές εκείνων των χρόνων, προικοσύμφωνα, στίχους τραγουδιών, λεξικά, και παροιμίες. Βεβαίως έγινε αυστηρή επιλογή λέξεων και φράσεων ώστε να είναι κατανοητές στους σημερινούς και το βιβλίο ευανάγνωστο. Επί της ουσίας πρόκειται για λογοτεχνική ντοπιολαλιά με μπολιάσματα από τη ρωμαίικη γλώσσα, με σκοπό να προσδώσουν στην ατμόσφαιρα του Εικοσιένα και να παραπλανήσουν δημιουργικά τον αναγνώστη.

 

8) Ο Αγγελής βιώνει το μεγαλείο και τη σκοτεινή πλευρά του αιματοβαμμένου Εικοσιένα, γκρεμίζοντας μυθεύματα και φανερώνοντας καταχωνιασμένες αλήθειες, που δεν μάθαμε στα ιστορικά βιβλία των σχολικών μας χρόνων αλλά και σε πολλά που διαβάσαμε μετέπειτα. Εγώ ένιωσα εκστασιασμένη μπροστά στα τόσα καινούρια στοιχεία που δεν γνώριζα. Νιώθω πια πως η ιστορία που διδασκόμαστε είναι επιλεκτική, γιατί κατά την γνώμη σας γίνεται αυτό; Είναι πολλά ακόμα που δεν ξέρουμε;

Όταν ιδρύθηκε το νεοελληνικό κράτος υπήρχε ανάγκη για σημεία αναφοράς, για ήρωες, για εξιδανικεύσεις και ωραιοποιήσεις, τουλάχιστον έτσι το αντιλαμβάνονταν τότε, με στόχο να επιτευχθεί μια ομοιογενής κρατική οντότητα. Ο λαός ποτίστηκε με πλείστα όσα ιστορικά μυθεύματα, τα οποία σαφώς δεν τα έχουμε ανάγκη σήμερα, και βεβαίως είναι δύσκολο να αποκαθηλωθούν ως ευρύτερη συλλογική μνήμη. Δυστυχώς πολλοί κομματικοί μηχανισμοί, μεμονωμένοι πολιτικοί αλλά και θρησκευτικοί ταγοί επένδυσαν πάνω στα μυθεύματα, είτε για να μην έχουν κομματικό ή προσωπικό κόστος είτε για να γίνονται αρεστοί, είτε από ανιστόρητο φανατισμό διαιωνίζοντας έτσι τις διαστρεβλώσεις και τον ευνουχισμό της αλήθειας. Υπήρχαν και υπάρχουν από την αντίπαλη πλευρά οι εθνομηδενιστές και αρκετοί παρασύρθηκαν από τα μυθεύματα προσπαθώντας να στηρίξουν την πολεμική εναντίον τους. Θα μπορούσε κανείς να αναφέρει και πλήθος άλλων αιτιών. Η ουσία βρίσκεται στην παροιμία ότι το ψέμα έχει κοντά ποδάρια και είναι καιρός να πατήσουμε στην αλήθεια από την οποία δεν έχουμε να φοβηθούμε τίποτα. Απεναντίας θα γίνουμε πιο ισχυροί. Όσον αφορά το πόσα ξέρουμε, θα έλεγα ότι ο πολύς κόσμος αγνοεί πάρα πολλά, ενώ όσοι εντρυφούν στο Εικοσιένα γνωρίζουν πάμπολλα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπάρχουν ακόμη ανεξερεύνητες πτυχές.

 

9) Η μυθοπλασία είναι συνήθως το όχημα που χρησιμοποιείται, για να αποτυπωθεί πιο εύκολα από τους αναγνώστες η αληθινή διάσταση της ιστορίας. Η επιμελής και αντικειμενική έρευνα είναι όμως αυτή που φανερώνει τις αληθινές πτυχές τις ιστορίας. Μας έχετε αποδείξει και στα άλλα μυθιστορήματα σας, πως αυτό είναι ένα από τα μεγαλύτερα συγγραφικά σας ταλέντα, που το φέρετε με μεγάλη ευθύνη. Πάντα τις έρευνες σας τις χαρακτηρίζουν η αφοσίωση, η προσοχή, η μελέτη, η αμεροληψία και η αποτύπωση της αλήθειας αφού την έχετε εξασφαλίσει πλήρως. Ποιες πηγές αναζητήσατε πριν τη συγγραφή; Πόσο δύσκολο είναι αυτό για σας και πόσο χρόνο σας παίρνει;

Έχω πλέον εμπειρία πολλών ετών κι έτσι για τη συγγραφή ενός κοινωνικού μυθιστορήματος με φόντο την Ιστορία χρειάζομαι περίπου δύο χρόνια, με δώδεκα έως δεκαπέντε ώρες καθημερινής εργασίας. Μιλάμε πάντα για μυθιστόρημα, το οποίο δεν υποκαθιστά την καθαυτό Ιστορία, υπακούει στους δικούς του κανόνες και δε λησμονεί ότι από τη εποχή του Ομήρου ο μύθος είναι αυτός που έλκει τον άνθρωπο. Πηγές μου για το 1821, με το οποίο ασχολήθηκα και στο “Άγιοι και Δαίμονες – Εις ταν Πόλιν”, ήταν οι περιηγητές, όλα τα καταγεγραμμένα απομνημονεύματα, όλα τα αρχεία της Εθνικής Παλιγγενεσίας, πάμπολλα ιστορικά βιβλία και μελέτες ή διατριβές, βιβλία και περιοδικά λαογραφίας, αρχιτεκτονικής, φορεσιών και ιατρικής, κείμενα για τα φάρμακα, τα πλοία, τα όπλα, τα νομίσματα, τις εμπορικές συναλλαγές κι ακόμη επιστολές, τραγούδια, παροιμίες και πόσα άλλα να αναφέρω.

 

 

10) Πολλές αλήθειες έμειναν καλά στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου στον Μοριά και πολλά κακουργήματα που τότε συνέβησαν αποσιωπήθηκαν. Κάποια από αυτά μας αποκαλύπτετε στις σελίδες του βιβλίου σας. Δεν φοβηθήκατε μήπως αυτό κάποιους ενοχλήσει;

Εάν φοβόμουν θα ήμουν ανάξιος να γράφω ραγιάς σε κανέναν και σε τίποτα.

11) «Το δηλητήριο ξεκινά απ’ τα χρήματα κι ακολουθούν τ’ αξιώματα. Ή και τούτα τα κυνηγούν οι περισσότεροι αποσκοπώντας στο χρήμα». Μια φράση από το βιβλίο σας που προσωπικά θεωρώ πως κουμπώνει σε κάθε εποχή και όχι μόνο στο μακρινό 1821 και ταυτόχρονα ένα πολύ ηχηρό μήνυμα από σας. Είναι τελικά το χρήμα και οι προσωπικές φιλοδοξίες οι αιτίες πολλών δεινών στην χώρα μας; Πόσο απαραίτητη είναι μια σύγχρονη επανάσταση στις μέρες μας και πως θα μπορούσε να ΄ναι; Θα μπορούσε να ΄ναι το «Να μην είμαι ραγιάς σε κανέναν. Ραγιάς σε τίποτα» του Αγγελή το σύνθημα της όπως το κυρίαρχο «Ελευθερία ή θάνατος» του 1821; Εγώ νιώθω πως ναι, τα όσα βιώνουμε με κάνουν και το νιώθω. Ποια η γνώμη σας;

Η οικονομία είναι απαραίτητη προϋπόθεση και συνθήκη για την ευημερία ενός λαού. Όμως είναι μέγα λάθος να αποτελεί το μοναδικό κέντρο των ενδιαφερόντων μας είτε ως πολιτεία είτε ως πολίτες. Το κυνήγι του χρήματος διαφθείρει και αποπροσανατολίζει από την ουσιαστική χαρά της ζωής, όπως προανέφερα, δηλαδή το συναίσθημα, τις διαδρομές και τις εκφάνσεις της ψυχής. Ένα επαναστατικό κίνημα εντιμότητας ως προς τη διαχείριση των οικονομικών, ελαχιστοποίησης τους εύρους των οικονομικών ανισοτήτων και με καθορισμένο ανώτατο όριο πλουτισμού και με προσανατολισμό στην καλλιέργεια της ψυχής και του πνεύματος θα ήταν το ιδεατό σύμφωνα με τη δική μου κοσμοθεωρία. Όμως οι επαναστάσεις που ξεκινούν από μια πεφωτισμένη ηγεσία και δεν υψώνονται ως ιδανικό και ρεαλιστικό στόχο από την πλειονότητα του λαού είναι καταδικασμένες να αποτύχουν.

 

 

 

11+1: Εδώ λοιπόν μπορείτε να προσθέσετε μόνος σας, την ερώτηση που δεν σας έκανα… Τι δε σας ρώτησα, που θα θέλατε να μοιραστείτε μαζί μας;

Να αναφέρω μονάχα μια φράση από τον “ραγιά”: “Με τα λόγια έρχεσαι να ξεσπυρίσεις τα καμωμένα, δεν είσαι μέσα στη λαύρα τους”. Αυτό το βιβλίο πασχίζει να βάλει τον αναγνώστη μέσα στη φωτιά των γεγονότων, να αισθάνεται ότι ζει εκεί, να πολεμά μαζί με τους αγωνιστές, να νιώθει τις αγωνίες, τους φόβους και τα διλήμματα τους, να σκέφτεται όπως εκείνοι και να ενστερνίζεται τα ήθη, τις νοοτροπίες και τις συμπεριφορές τους κι έτσι αφενός να ζει όσο πιο παραστατικά γίνεται τα διαδραματιζόμενα και αφετέρου να είναι σε θέση να κρίνει και να αναλύσει με βάση τα μέτρα και τα σταθμά που ίσχυαν τότε κι όχι με τον τρόπο που σκεφτόμαστε σήμερα και βλέποντας την Ιστορία προς το άγνωστο μέλλον.

 

Σας ευχαριστούμε πολύ κ. Καλπούζο που μας μιλήσατε και μας χαρίσατε αυτήν την τόσο όμορφη συνέντευξη-γνωριμία, μαζί σας…

Καλοτάξιδο το βιβλίο σας!!

.