Μαρία Ιορδανίδου, η συγγραφέας της «Λωξάντρας»

ΜΑΡΙΑ ΙΟΡΔΑΝΙΔΟΥ

Η Μαρία Ιορδανίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1897. Πατέρας της ήταν ο Νικολάκης Κριεζής, Υδραίος, που εργαζόταν ως μηχανικός του Αγγλικού Εμπορικού Ναυτικού. Η μητέρα της ονομαζόταν Ευφροσύνη Μάγκου και ήταν Πολίτισσα.
Ο βίος της συγγραφέως αποδείχτηκε πολυκύμαντος κι επηρεάστηκε από μεγάλα ιστορικά γεγονότα της εποχής, αφού συχνά η συγγραφέας βρέθηκε στη δίνη τους.

Η Μαρία Ιορδανίδου αποτελεί μια ασυνήθιστη περίπτωση πεζογράφου για τη διεθνή και ιδίως για τη Νεοελληνική Γραμματεία, καθώς δημοσίευσε το πρώτο μυθιστόρημά της σε ηλικία 66 ετών, δηλαδή σε ηλικία που άλλοι πεζογράφοι σταματούν την παραγωγή τους ή έχουν ολοκληρώσει το σημαντικότερο μέρος του έργου τους.

Τα 4 πρώτα παιδικά της χρόνια η συγγραφέας τα πέρασε στην Πόλη. Στη συνέχεια έζησε με τους γονείς της στον Πειραιά επί 8 χρόνια, δηλαδή από το 1901 ώς το 1909, όταν η ίδια ήταν 4 έως 12 ετών. Το 1909 οι γονείς της χώρισαν και η Μαρία με τη μητέρα της ξαναγύρισε στην Πόλη. Άρχισε να φοιτά στο εκεί Αμερικανικό Κολλέγιο, όπου μεταξύ άλλων έβαλε τις βάσεις της γλωσσομάθειάς της.

Το καλοκαίρι του 1914, δύο χρόνια πριν αποφοιτήσει, προσκλήθηκε από ένα θείο της εγκατεστημένο στο Μπατούμι της Ρωσίας (σήμερα ανήκει στη Γεωργία), να πάει εκεί για διακοπές. Ατυχώς για την Ιορδανίδου, η μεσολάβηση του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και της Σοβιετικής Επανάστασης την εγκλώβισαν τελικά, ύστερα από απίστευτες περιπέτειες, στη Σταυρούπολη του Καυκάσου.Οι περιστάσεις δεν της επέτρεψαν να τελειώσει το σχολείο, η γλωσσομάθεια όμως, που εξ ανάγκης απέκτησε στις δύσκολες συνθήκες της νεότητάς της (γνώριζε καλά τουλάχιστον 3 γλώσσες), τη βοήθησε πολύπλευρα σε όλη την υπόλοιπη ζωή της. Το 1919, έπειτα από 5 ολόκληρα χρόνια αναγκαστικής παραμονής στη Ρωσία, κατάφερε με πολλές ταλαιπωρίες να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν πια 22 ετών.

Προσωπικές αναμνήσεις της συγγραφέως από τη ζωή της ώς το 1914 εμφανίζονται σε αρκετά κείμενά της, κυρίως όμως στο πρώτο της μυθιστόρημα, την περίφημη «Λωξάντρα». Πρόκειται για το μεγαλύτερο, και με αρκετή διαφορά από τα άλλα, κείμενό της. Κύριο πρόσωπο εδώ είναι η Λωξάντρα, μια Κωνσταντινοπολίτισσα πληθωρική και τρυφερή, με βαθιά αγάπη για τη ζωή και τυφλή εμπιστοσύνη σ’ αυτήν και με την αγαθότητα των παλαιικών ανθρώπων. Μεγαλώνει προγονούς, παιδιά, ανίψια κι εγγόνια και καταλαμβάνει ως Εφέστια θεά το κέντρο της ζωής του σπιτιού, πλαισιωμένη από πλήθος συγγενών, φίλων, γειτόνων, μικροπωλητών, αλλά και κατοικίδιων ζώων.

Μαζί με τη Λωξάντρα όμως, ισότιμος πρωταγωνιστής του βιβλίου αναδεικνύεται και η ελληνική Κωνσταντινούπολη: τοποθεσίες, ιδρύματα, άνθρωποι, κυρίως λαϊκής ή μεσοαστικής προέλευσης, καθημερινή ζωή, φαγητά, γιορτές, επαγγέλματα, κοινωνικές σχέσεις, αντιλήψεις.

”Μουχαλεμπί και γκιουλ σερμπέτ ο αναστεναγμός σου

και του Χατζή Μπεκίρ λοκούμ ο τρυφερός λαιμός σου.

Ο κάθε λόγος σου γλυκός, σαν ραβανί αφράτος,

και σαν του Αϊβάν – Σεράι λοκμάς με μέλι μυρωδάτος.”

Στο βιβλίο της Μαρίας Ιορδανίδου «Λωξάντρα» βασίστηκε η ομώνυμη σειρά της ΕΡΤ που σκηνοθέτησε ο Γρηγόρης Γρηγορίου, είχε 30 επεισόδια και άρχισε να προβάλλεται τον Ιανουάριο του 1980. Πρόκειται για το τελευταίο ασπρόμαυρο σίριαλ της ΕΡΤ και ένα από τα τελευταία που έχουν σωθεί ακέραια.
Το ρόλο της θρυλικής μαγείρισσας είχε η Μπέτυ Βαλάση και λέγεται ότι τον είχαν διεκδικήσει γνωστές ηθοποιοί της εποχής, όπως η Ρένα Βλαχοπούλου, η Καίτη Λαμπροπούλου και η Μάρθα Βούρτση.