“Χωρίς Πρόσωπο” της Κατερίνας Μαλακατέ, γράφει η Καλλιόπη Γιακουμή-Κουγιώνη

Το νέο μυθιστόρημα της Κατερίνας Μαλακατέ με τίτλο ”Χωρίς πρόσωπο” που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, με ξάφνιασε πολύ όμορφα και ευχάριστα.

Το είχα φοβηθεί, καθώς το πέρασα για ένα “βαρύ” ανάγνωσμα, όμως έκανα λάθος! Πρόκειται για ένα κοινωνικό μυθιστόρημα, χωρίς αυστηρές γραμμές και πλαίσια που κουράζουν. Η συγγραφέας του καταφέρνει εύκολα να κερδίσει αμέσως την προσοχή του αναγνώστη της, λόγω της αφηγηματικής δεινότητας που διαθέτει και του λιτού της λόγου, που κατορθώνει να καλύψει εύστοχα και με ακρίβεια τα ζητούμενα που πραγματεύεται, χωρίς να καταφεύγει σε περιττολογίες.

Το βιβλίο ξεκινάει πολύ δυνατά και καθηλώνει αμέσως το σοκ και η έκπληξη που προκαλεί στον αναγνώστη. Αμέσως δημιουργείται η εντύπωση πως σίγουρα έχει να κάνει με μια πρωτότυπη, δυνατή και απρόβλεπτη ιστορία. 

Ο 23χρονος Διονύσης είναι ερωτευμένος, η σχέση του όμως δεν είναι αποδεκτή από το οικογενειακό του περιβάλλον και έτσι πάνω στην ένταση ενός καυγά με την μητέρα του, αγανακτισμένος, παίρνει το κυνηγετικό όπλο του πατέρα του και αυτοπυροβολείται, θέλει να πεθάνει. Όταν ξυπνά στο δωμάτιο ενός νοσοκομείου διαπιστώνει πως δεν έχει καταφέρει να τινάξει τα μυαλά του στον αέρα όπως ήθελε, αλλά έχει καταστρέψει το πρόσωπό του. Είναι η στιγμή που ένας Γολγοθάς αρχίζει για τον Διονύση που πρέπει να μάθει να ζει ”Χωρίς πρόσωπο”. Η ζωή του αλλάζει τραγικά! Όλα ανατρέπονται και όλα είναι πια διαφορετικά. Σύντομα διαπιστώνει πως είναι μόνος, όλοι έχουν χαθεί από δίπλα του, ακόμα και η αγαπημένη του, οι μόνοι που μένουν είναι η οικογένεια του. Η μητέρα του η Κάλλια, είναι πια αυτή που θα φροντίζει τα πάντα για λογαριασμό του, είναι η μητέρα που προσπαθεί να ελέγχει τα πάντα. 

15 χρόνια περνάει ο Διονύσης στην αφάνεια. Κλεισμένος στην δική του φυλακή νιώθει παράταιρος με τον κόσμο έξω, νιώθει λεπρός, άσχημος, έκτρωμα και δεν θέλει βλέμματα αηδίας ή λύπησης να τον κοιτάνε, έτσι αφήνει το σκοτάδι να τον καταπιεί. Μοναδική του διέξοδος το διαδίκτυο, ο μόνος κόσμος που μπορείς να ζεις “Χωρίς πρόσωπο”. Εκεί χτίζει ξανά μια ζωή, εκεί θα αναμετρηθεί με πολλά και πρώτα από όλα με τον εαυτό του, εκεί θα στερηθεί πολλά για να κερδίσει κάποια.. Θα έρθει αντιμέτωπος με αλήθειες που πονάνε, με ψέμματα που ανακουφίζουν, εκεί θα νιώσει πως ζει ξανά, εκεί θα αρχίσει και πάλι να ελπίζει.. Μεταμόσχευση προσώπου, αυτό είναι το θαύμα που περιμένει καιρό για να ξαναπιάσει το νήμα της ζωής του από την αρχή. Και το θαύμα γίνεται και εκείνος έχει μια καινούρια ζωή, μια ακόμα ευκαιρία.. όμως όλα έχουν ένα τίμημα, άραγε η μοίρα ή η ζωή, θα το απαιτήσει από τον Διονύση;; 

Ο Διονύσης είναι ένας μυθιστορηματικός ήρωας που γύρω του στήνεται δεξιοτεχνικά η ιστορία. Ο αναγνώστης τον συμπαθεί για όλα αυτά που υπομένει, καταλαβαίνει όλα όσα νιώθει ή δυσανασχετεί για όλα όσα ζει. Ο Διονύσης έχει ανθρώπους γύρω του, δεν ζει μόνος του, παρ’ όλα αυτά, το βιβλίο της Κατερίνας Μαλακατέ, είναι μια σπουδή στη μοναχικότητα. Η Μαλακατέ γράφει για την μοναξιά ενός ανθρώπου που χρειάζεται μεν την επαφή με τους άλλους, αλλά δεν μπορεί πια να την αντέξει. Δεν μπορεί να αντέξει την επαφή με την Κάλλια, την μητέρα του γιατί η αγάπη της τον πνίγει, δεν μπορεί να αντέξει την επαφή με το έξω κόσμο γιατί είναι ο άνθρωπος χωρίς πρόσωπο, έχει πια μια νέα ταυτότητα, μια ταυτότητα που ο ίδιος χάρισε στον εαυτό του.

“Είμαι ένας λεπρός αποσυνάγωγος, αυτό είμαι. Ο άντρας που τον βλέπεις τυχαία στον δρόμο και κατεβάζεις το κεφάλι για να μη σε χαιρετήσει. Είμαι αυτός που φοβούνται τα παιδάκια τη νύχτα· και τη μέρα. Είμαι εγώ που ποτέ δεν θα με καλέσεις για ένα ποτό, όσες φορές κι αν συναντηθούμε. Ζω τη νύχτα για να τρομάζω τα παιδιά. Κοιμάμαι τη μέρα για να αποφεύγω τους καθρέφτες. Υπάρχω ακόμη, κι ας μη με θες. Υπάρχω ακόμα κι αν βασανίζω όσους με αγαπούν. Αν με αγαπήσεις, μείνε μακριά. Κανείς δεν θέλει να δει το πρόσωπο του τέρατος.”

Ο Διονύσης, είναι ένας τραγικός ήρωας! Είναι θύμα του εαυτού του μα και θύτης. Στο όνομα της αγάπης γίνεται βίαιος και κακοποιητικός ακόμα και για τον ίδιο. Μα μπορεί θα αναρωτηθεί κανείς, η αγάπη να σε οδηγεί σε παραβατικές και αλλοπρόσαλλες συμπεριφορές; Ο Διονύσης έχει μάθει πως μπορεί. Η Κάλλια η μητέρα του τον υπεραγαπά, μα παράλληλα τον θεωρεί κτήμα της και τον θέλει υποταγμένο σε αυτήν, στα θέλω και στα πρέπει της. Τα κάνει όλα για χάρη της αγάπης για το παιδί της. Είναι η μαμά-νάρκισσος και θέλει να έχει την απόλυτη εξουσία του παιδιού της, για να παίρνει η ίδια όσα χρειάζεται συναισθηματικά. Έτσι, αυτό που κάνει, το να μην επιτρέπει στο παιδί της να ανεξαρτητοποιηθεί ή να ενηλικιωθεί συναισθηματικά, να μην το αφήνει να πετάξει μακριά από την φωλιά της, είναι η φυσιολογική εξέλιξη μιας αφύσικης σχέσης. Αν το αφήσει να γίνει ανεξάρτητο, χάνει η ίδια την γραμμή ζωής της, που εξαρτάται αποκλειστικά από το παιδί της. Δεν καταλαβαίνει πως το πληγώνει, πως του κάνει κακό, πως το προσφέρει θυσία στον βωμό της αγάπης της.  

Όλοι οι χαρακτήρες του βιβλίου καλοδουλεμένοι. Οι βασικοί παίζουν σημαντικό ρόλο καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ενώ οι δευτερεύοντες είναι χαρακτήρες που εμφανίζονται για λίγο ώστε να επηρεάζουν κατά κάποιο θετικό ή αρνητικό τρόπο την πλοκή. Η συγγραφέας αρχικά μας τους παρουσιάζει ως απλούς και εντελώς συνηθισμένους ανθρώπους, μέχρι που κάποια στιγμή παρεκτρέπονται. Από εκείνο ακριβώς το σημείο τούς αποδεσμεύει, τους αφήνει ανεξέλεγκτους να υποκύπτουν στα πάθη τους, να κάνουν τα λάθη τους, να εκτεθούν στα μάτια του αναγνώστη, να οδηγούνται από τα ένστικτά τους, να συναντούν την κάθε πλευρά τους από την πιο αλλόκοτη ως την πιο φυσιολογική. Η Κατερίνα Μαλακατέ καταφέρνει να ενοποιήσει την εξωτερική και εσωτερική ζωή των χάρτινων ηρώων της και μέσα από τα άρτια δομημένα ψυχογραφήματα τους, επιτρέπει στον αναγνώστη της να ρίξει μια πιο διεισδυτική ματιά, στην σύγχρονη κοινωνία και στις ανθρώπινες συμπεριφορές. 

Η Κατερίνα Μαλακατέ είναι μια άξια λογοπλάστρια. Η προσεγμένη και ισορροπημένη γραφή της σε συνδυασμό με την απλότητα του λόγου της, αποδίδει εύστοχα, στοιχείο αρκετά δυσεύρετο στις μέρες μας. Μια απλότητα που έχει συνολικά ως αποτέλεσμα ένα καθόλου επιτηδευμένο ύφος, όμως απόλυτα ικανό να γοητεύσει, να συναρπάσει και να κερδίσει το ενδιαφέρον και την εκτίμηση του αναγνώστη. Έτσι καταφέρνει να δομήσει ένα μυθιστόρημα που διαβάζεται μονορούφι και προκαλεί αντικρουόμενα συναισθήματα, όπως εξάλλου και ο κόσμος στις μέρες μας, γιατί πρόκειται για ένα επίκαιρο βιβλίο για πολλούς λόγους. Πραγματεύεται σημαντικά θέματα, οικογενειακές σχέσεις, μητρότητα, ματαιότητα, τοξικές χειριστικές σχέσεις, τις σχέσεις την εποχή μας με το διαδίκτυο, αλλά και τα επιτεύγματα της επιστήμης στον χώρο της υγείας. Η μεταμόσχευση προσώπου του κεντρικού ήρωα για παράδειγμα είναι μια λύση που τον ανακουφίζει και τον βοηθάει να πάει παρακάτω, μα στην ουσία ο Διονύσης, αν και έχει πια ένα νέο πρόσωπο, συνεχίζει να ζει…χωρίς πρόσωπο! Αυτό είναι το κομβικό σημείο του βιβλίου για μένα. 

Η βαθιά έρευνα που φαίνεται να έχει κάνει η συγγραφέας γύρω από αυτό το θαύμα της επιστήμης, την μεταμόσχευση προσώπου, προκαλεί μεν τον θαυμασμό στον αναγνώστη, αλλά ταυτόχρονα εγείρει ερωτήματα και δημιουργεί εν συναίσθηση γιατί έρχεται σε επαφή με τον ανθρώπινο πόνο και τα βαθιά ψυχολογικά τραύματα του ασθενούς, που προκαλούσουν αλυσιδωτές αλλαγές μα και εκρήξεις στην ψυχολογία και στην συμπεριφορά του. Ο Διονύσης κρυβόταν στην σκιές, άφηνε άλλους να αποφασίζουν για αυτόν, ζούσε σε μια γυάλα προστασίας και δημιούργησε με ένα πληκτρολόγια μια ουτοπική ζωή, δεκανίκι για ότι ο ίδιος στέρησε από την ζωή του. Το χαμένο του πρόσωπο έφταιγε και ήταν η αιτία πολλών δεινών..μα ακόμα και όταν απέκτησε ένα πολυπόθητο καινούριο, διαπίστωσε πως τελικά τα πράγματα δεν ήταν όπως τα περίμενε..  

Το “Χωρίς πρόσωπο” είναι ένα πανέξυπνο μυθιστόρημα που βασίζεται σε μια πολύ αληθοφανή αλληγορία, που σε ωθεί να δεις ξανά με περισσότερη σοβαρότητα και να προβληματιστείς σε βάθος, για πράγματα που θεωρούσες δεδομένα, αλλά κυρίως να διερωτηθείς για την αλλαγή -καλοδεχούμενη ή όχι-  που κάποια στιγμή, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έρχεται στην ζωή μας. Στο “Χωρίς πρόσωπο” θα βρεις πολλούς λόγους για να έρθεις αντιμέτωπος με την αλλοίωση του χαρακτήρα μας, εξαιτίας τυχαίων γεγονότων που συμβαίνουν στις ζωές μας ή που προκαλούνται από αποφάσεις μας και επιλογές μας. Θα δεις τη διάβρωση των ονείρων μας εξαιτίας των συγκυριών που βιώνουμε και θα πρέπει να αποδεχτείς, πως αφεθήκαμε εύκολα σε ιδέες που η κενότητα τους στον χρόνο ξεκουφαίνει, μα πια δεν μας πειράζουν όλα αυτά, όχι γιατί γίναμε πιο στωικοί αλλά γιατί μάθαμε να δεχόμαστε τα πάντα. Αυτό είναι το “Χωρίς πρόσωπο”, ένα βιβλίο βαθιά κοινωνικό, ένα βιβλίο αλληγορικό και συγχρόνως διορατικό από μια σπουδαία συγγραφέα, ένα κομψοτέχνημα ύφους, βιοηθικής, ψυχολογικής εμβάθυνσης και διανοητικής ευχαρίστησης.