Καφέ Γκρέκο: Το ιστορικότερο καφέ της Ρώμης ανήκε σ’ έναν Έλληνα

Σήμα κατατεθέν της Αιώνιας Πόλης, το Καφέ Γκρέκο, που βρίσκεται στη Via Condotti 86, κοντά στην Πιάτσα ντι Σπάνια, έχει φιλοξενήσει στα ξύλινα τραπέζια του με τις μαρμάρινες επιφάνειες σημαντικές προσωπικότητες, ενώ στις εντυπωσιακές του αίθουσες έχει γραφτεί ένα κομμάτι της Ιστορίας όχι μόνο της χώρας, αλλά ολόκληρης της Ευρώπης.

Η θεατρική του ατμόσφαιρα με τους χρυσοποίκιλτους καθρέφτες, τις μπορντό ταπετσαρίες, τα βελούδινα καθίσματα και τα υπέροχα έργα τέχνης που κοσμούν το εσωτερικό του, αποτελούν πόλο έλξης των τουριστών και των ντόπιων, οι οποίοι δεν έχουν καμία αντίρρηση να πληρώσουν ακόμα και εφτά ευρώ για ένα μικρό εσπρεσάκι, προκειμένου να απολαύσουν αυτό το ταξίδι στον χρόνο.

Άλλωστε, το Καφέ Γκρέκο θεωρείται το δεύτερο αρχαιότερο καφέ της Ιταλίας, μετά από το Φλοριάν στη Βενετία, και η πορεία του είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτή της Ρώμης από τον 18ο αιώνα και μετά. Όλα μάλλον ξεκίνησαν το 1760, όταν ένας Έλληνας ονόματι Νικόλας ντέλα Μανταλένα είχε την ιδέα να φτιάξει ένα μέρος αριστοκρατικό και αρτιστίκ, όπου οι κάτοικοι, αλλά και οι περιηγητές θα απολαμβάνουν αυθεντικό καφέ.

Πρώτη φορά λοιπόν γίνεται επίσημη αναφορά στο Καφέ Γκρέκο σ’ ένα έγγραφο απογραφής του 1760, που φυλάγεται στην εκκλησία του Σαν Λορέντσο στην πόλη της Λούτσινα, όπου αναφέρεται και το όνομα του ιδιοκτήτη του. Βέβαια, ο Τζιάκομο Καζανόβα, τακτικός θαμώνας του μέρους, γράφει στα «Απομνημονεύματά» του πως επισκέφτηκε το καφέ για πρώτη φορά το 1742, μαζί με κάποιους φίλους του, πράγμα που σημαίνει πως η επιχείρηση προϋπήρχε του Μανταλένα. Ο Γάλλος ζωγράφος Πιερ Πωλ Προυντόν πάντως σε επιστολή του σε κάποιον φίλο του το 1760, περιγράφει το Καφέ πασίγνωστο στέκι φιλολογικών και καλλιτεχνικών κύκλων.

Το σίγουρο είναι πως ο Μανταλέν έκανε το Γκρέκο στέκι, καθώς σε αντίθεση με τα περισσότερα καταστήματα της εποχής που νόθευαν τον καφέ με ρεβυθάλευρο ή βρώμη, εκείνος σέρβιρε αυθεντικά χαρμάνια, ικανοποιώντας και τους πιο δύσκολους ουρανίσκους. Μέχρι σήμερα, η παράδοση αυτή συνεχίζεται, με τις ποικιλίες του Γκρέκο, τις οποίες μπορεί κανείς να προμηθευτεί και από το eshop, να γίνονται ανάρπαστες.

Από εδώ έχει περάσει ολόκληρη η ιντελιγκέτσια της Ευρώπης, πλήθος διασήμων, αλλά και αρκετοί μονάρχες και πολιτικοί, όπως ο βασιλιάς Λουδοβίκος Α’ της Βαυαρίας ή ο Πάπας Λέων ΙΓ‘. Διάσημοι θαμώνες της καφετέριας ήταν μια πλειάδα συγγραφέων, όπως ο Κάρλο Γκολντόνι, ο Νικολάι Γκόγκολ (που έγραψε εδώ ένα μέρος από το μυθιστόρημά του «Νεκρές Ψυχές» το 1845), ο Νίτσε, ο Γκαίτε, ο Σοπενχάουερ, ο Ανρί Σταντάλ, ο Κάρολος Ντίκενς, ο Σατωμπριάν, ο Μαρκ Τουαίν, ο Λόρδος Βύρων, ο Πέρσι Σέλεϋ, ο Τζων Κιτς, ο Τζιάκομο Λεοπάρντι, ο Σαρλ Μπωντλαίρ, ο Χανς Κρίστιαν Άντερσεν, ο Ανατόλ Φρανς, ο Γκαμπριέλε ντ’ Αννούντσιο, ο Αλμπέρτο Μοράβια και άλλοι.

Ζωγράφοι από τη «Σχολή της Ρώμης» είχαν κάνει το καφέ τόπο συναντήσεών τους κατά το 18o αιώνα, όπως και οι γερμανόφωνοι ρομαντικοί καλλιτέχνες της Σχολής των Ναζαρηνών, που είχαν έρθει από τη Βιέννη στη Ρώμη. Εδώ σύχναζαν όμως και οι ζωγράφοι Ζαν Ωγκύστ Ενγκρ και Ζαν-Μπατίστ Κορό, καθώς και οι γλύπτες Αντόνιο Κανόβα και Μπέρτελ Τόρβαλντσεν. Από τους νεώτερους καλλιτέχνες, θαμώνας του Καφέ Γκρέκο ήταν και ο διάσημος σουρεαλιστής ζωγράφος Σαλβαδόρ Νταλί.

Επίσης, μεγάλοι συνθέτες σύχναζαν ή είχαν επισκεφθεί τις αίθουσές του, όπως ο Φραντς Λιστ, ο Ρίχαρντ Βάγκνερ, ο Φέλιξ Μέντελσον, ο Τζοακίνο Ροσσίνι, ο Εκτόρ Μπερλιόζ, ο Ζωρζ Μπιζέ και ο Αρτούρο Τοσκανίνι. Τη δεκαετία του 1840, μια ομάδα από φωτογράφους από διάφορα μέρη της Ευρώπης, η λεγόμενη «Ομάδα του Καφέ Γκρέκο» είχε συνδέσει το όνομα και τις δράσεις της με το μέρος.

Φυσικά, ένα τόσο εμβληματικό σημείο δεν θα μπορούσε να μην εμπνεύσει και την καλλιτεχνική δημιουργία. Ο Ιταλός Ρενάτο Γκουτούζο στον πίνακά του «Καφέ Γκρέκο» (1976), που βρίσκεται σήμερα στη Συλλογή Λούντβιχ στο Άαχεν, εικονογραφεί μια καλλιτεχνική παρέα, η οποία αποτελείται από τους Απολλιναίρ, Πικάσσο, Ντυσάν, Αντρέ Ζιντ και τον εαυτό του στο εσωτερικό του. Μια επίσης καλλιτεχνική συντροφιά που ξεκουράζεται στα τραπέζια του απεικονίζεται και σε έναν παλαιότερο πίνακα του 1856, που φιλοτέχνησε ο Αυστριακός ζωγράφος Λούντβιχ Πασσίνι.

Toν 19ο αιώνα, που η έξοδος για καφέ γίνεται προσφιλής συνήθεια της αστικής τάξης, το Καφέ Γκρέκο γνωρίζει μέρες δόξας. Πλέον, εδώ μαζεύονταν οι πάντες: οικογενειάρχες, ερωτευμένα ζευγάρια, καλλιτέχνες, σημαίνοντα πρόσωπα, ταξιδευτές, έμποροι, παρίες, ακόμα και απατεώνες, που έψαχναν τη λεία τους. Παρ’ όλα αυτά, τίποτα δεν αμαύρωσε τη φήμη του, αντίθετα αυτή η πολυμορφία ενίσχυσε τη δημοφιλία του.

Σήμερα στους τοίχους του μπορεί να θαυμάσει κανείς 300 σημαντικά έργα τέχνης, γεγονός που οδήγησε στην απόφαση το ιταλικό κράτος να ανακηρύξει με ειδικό διάταγμα το Καφέ Γκρέκο «τόπο ιστορικού και εθνικού ενδιαφέροντος» τον Αύγουστο του 1953.

Εξαιτίας της ιστορίας και της γοητείας του, το Καφέ Γκρέκο πρωταγωνίστησε και σε διάσημες χολιγουντιανές ταινίες. Σήμερα πια το κτίριο όπου στεγάζεται, ανήκει στο Ισραηλίτικο Νοσοκομείο της Ρώμης, το οποίο ενοικιάζει τον χώρο στους σημερινούς ιδιοκτήτες της επιχείρησης.

Μετά από 259 χρόνια λειτουργίας και διεθνούς αναγνώρισης, το διάσημο καφέ το 2019 κινδύνευσε να κλείσει, καθώς η τιμή του ενοικίου έχει αγγίξει τις 120.000 ευρώ τον μήνα. Το δικαστήριο, όμως, θεωρώντας ότι μόνο οι τοίχοι ανήκουν στο νοσοκομείο κι όχι η ιστορία του καφέ, και λαμβάνοντας υπόψη τη γενική κατακραυγή, συν το γεγονός ότι η μεταφορά των έργων τέχνης και των αντικειμένων ανεκτίμητης αξίας κρίθηκε εξαιρετικά περίπλοκη από νομικής άποψης και δαπανηρή, αποφάσισε το Καφέ να παραμείνει ως έχει.