Περιπετειώδης εξερευνήτρια, ακαδημαϊκό πνεύμα, περίφημη αρχαιολόγος, συγγραφέας, διαπρεπής αραβολόγος, διπλωμάτισσα και κυβερνητική υπάλληλος, δεν είναι και πολλά αυτά που δεν έκανε στον ασύλληπτο βίο της η δαιμόνια Βρετανή, αν και έμελλε να περάσει στην Ιστορία για τη συνδρομή της στην ίδρυση του σύγχρονου Ιράκ μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η Γερτρούδη Μπελ ήταν ακριβώς το είδος του αποικιοκρατικού γραφειοκράτη που κάθε αυτοκρατορία θα ήθελε στις τάξεις της. Μιλώντας άπταιστα αραβικά και περσικά, η ασίγαστη αρχαιολόγος πέρασε μια δεκαετία πριν από τον Α’ Παγκόσμιο οργώνοντας τις ερήμους της Μέσης Ανατολής, χαρτογραφώντας περιοχές και κερδίζοντας την εμπιστοσύνη των τοπικών φυλών, με τους πολέμαρχους και τους βασιλιάδες να πίνουν νερό στο όνομά της.
Τόσο καλά ήξερε τη Μεσοποταμία και τέτοιες καρδιακές σχέσεις είχε οικοδομήσει με τους ντόπιους φύλαρχους που όταν τους ρωτούσαν για τα σύνορα των φυλών τους, εκείνοι πάντοτε τους παρέπεμπαν στη Γερτρούδη Μπελ για περισσότερες πληροφορίες.
Δεν θα μπορούσε λοιπόν να μην την προσλάβει αμέσως η βρετανική αυτοκρατορία με το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου για να τη βοηθήσει στην αλλαγή των αραβικών αισθημάτων κατά της Οθωμανικής Τουρκίας, συμμάχου των Γερμανών. Εκείνη βέβαια έκανε πολλά περισσότερα: αφού εργάστηκε στο Κάιρο πλάι στον T.E. Λόρενς, γνωστό ως «Λόρενς της Αραβίας»(!), αν και ποτέ δεν θα μοιραζόταν τον θρύλο του, η Μπελ δημιούργησε κυριολεκτικά από το μηδέν το σύγχρονο Ιράκ: χάραξε σύνορα, έπεισε τις φυλές να συνεργαστούν με τους Βρετανούς και εκπαίδευσε ουσιαστικά τον Φεϊζάλ πώς να γίνει ο πρώτος βασιλιάς τους το 1921.
Γι’ αυτό και οι φυλές του Ιράκ την αποκάλεσαν «Μητέρα του Πιστού»…
Πρώτα χρόνια
Πρώτα χρόνια
Η Γερτρούδη Μάργκαρετ Μπελ γεννιέται στις 14 Ιουλίου 1868 στο Ντάρχαμ της Αγγλίας μέσα σε προοδευτική οικογένεια της ανώτερης τάξης, με τον βουλευτή παππού της να είναι το δεξί χέρι του θρυλικού πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Ντισραέλι. Μεγαλώνοντας λοιπόν μέσα στη βρετανική αριστοκρατία, ήρθε από πολύ νωρίς σε επαφή με την πολιτική και τα διεθνή θέματα, επιδεικνύοντας ταυτοχρόνως μεγάλη κλίση στα μαθήματα. Στα παιδικά της χρόνια έμαθε γαλλικά, ιταλικά και γερμανικά.
Έγινε έτσι δεκτή στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, απ’ όπου βγήκε με πτυχίο Ιστορίας στα χέρια της ως η δεύτερη γυναίκα που αποφοιτούσε ποτέ από το φημισμένο εκπαιδευτικό ίδρυμα, και έφυγε αμέσως μετά για την Τεχεράνη, όπου ο κόμης θείος της υπηρετούσε ως υψηλόβαθμο στέλεχος της βρετανικής κυβέρνησης. Το ταξίδι και οι περιπέτειες πυροδότησαν το μόνιμο πια ενδιαφέρον της με τη Μέση Ανατολή, στην οποία θα αφιέρωνε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της…
Πρώτα γραπτά και πολιτική καριέρα
Το 1899 η Μπελ επισκέφθηκε την Παλαιστίνη και τη Συρία και επιδόθηκε σε ένα ταξιδιωτικό μπαράζ σε Ασία, Ευρώπη και Μέση Ανατολή. Οι ταξιδιωτικές της εμπειρίες μάλιστα έγιναν ανάρπαστα άρθρα σε περιοδικά και εφημερίδες, ενημερώνοντας το βρετανικό κοινό για το πώς ζούσε ο κόσμος στα απομονωμένα εδάφη της αχανούς αυτοκρατορίας. Η Μπελ έκανε δύο φορές τον γύρο του κόσμου και ανέβηκε στις Άλπεις, όπου το όνομά της έγινε θρύλος ως μια από τις πρώτες ατρόμητες γυναίκες ορειβάτες.
Ταυτοχρόνως, συγγράφει και δημοσιεύει ταξιδιωτικά πεζογραφήματα (από το 1894-1911), στις δύο δεκαετίες δηλαδή πριν από το ξέσπασμα του Α’ Παγκοσμίου, την ίδια ώρα που κρατά εκτεταμένη επιστολογραφία με φωτισμένα πνεύματα της εποχής (από τις πλουσιότερες μάλιστα αλληλογραφίες του περασμένου αιώνα), η οποία θα δημοσιευτεί επίσης το 1911 ρίχνοντας φως σε μια σειρά από παγκόσμια γεγονότα.
Πλάι στον Λόρενς, η Μπελ έγινε η πιο γνωστή ευρωπαία αραβολόγος των αρχών του 20ού αιώνα, οργώνοντας τη Μέση Ανατολή για να εξασκήσει την παντοτινή της αγάπη, την αρχαιολογία. Η ίδια ηγήθηκε αμέτρητων και σημαντικότατων αρχαιολογικών αποστολών στη Συρία και το Ιράκ, για τις οποίες μάλιστα έγραψε στη συνέχεια δημοφιλή άρθρα.
Ό,τι κι αν έκανε βέβαια η ικανότατη αυτή Βρετανή στην πολυσχιδή δραστηριότητά της πριν από τον Α’ Παγκόσμιο, έμελλε να επισκιαστεί από την εντυπωσιακή -και μυστική σε μεγάλο βαθμό- διπλωματική της δραστηριότητα…
Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η ίδρυση του Ιράκ
Είναι γεγονός ότι στα βρετανικά φωτογραφικά αρχεία από τη Μέση Ανατολή των αρχών του 20ού αιώνα εμφανίζεται συχνά η φιγούρα μιας μοναχικής γυναίκας, που δεν είναι άλλη φυσικά από την Μπελ. Οι γνώσεις της για την περιοχή και οι ασύλληπτες ικανότητές της ανάγκασαν το βρετανικό στέμμα να την προσλάβει, διορίζοντάς τη μάλιστα σε υψηλόβαθμη θέση της βρετανικής αρμοστείας στη Βαγδάτη μετά τον A’ Παγκόσμιο.
Τι έκανε η Μπελ γι’ αυτό; Διασφάλισε τη σύσταση μιας κρατικής οντότητας αποτελούμενης από τρεις επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Μοσούλη, Βαγδάτη και Βασόρα), οικοδομώντας σχεδόν μόνη τους πολιτικούς συσχετισμούς στη Μέση Ανατολή μετά το τέλος του πολέμου. Και βέβαια ήταν η μόνη γυναίκα που συμμετείχε τόσο ενεργά στη διπλωματική σκηνή της Βρετανίας!
Λίγο πρωτύτερα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, η Μπελ δούλεψε για λογαριασμό της γαλλικής κυβέρνησης πριν μετακομίσει στο Κάιρο σε κυβερνητική θέση. Εκεί ήταν που θα συνεργαζόταν με τον περίφημο βρετανό περιηγητή Τόμας Έντουαρντς Λόρενς σφυρηλατώντας συμμαχίες με τα αραβικά έθνη. Τα γραπτά της για τη διπλωματική εμπειρία στη Μέση Ανατολή («Ανασκόπηση της πολιτικής διοίκησης της Μεσοποταμίας», 16 τόμοι δηλαδή με λεπτομερή ημερολόγια και 1.600 επιστολές) συνεχίζουν να διδάσκονται ακόμα και σήμερα σε διπλωματικές σχολές και να αποτελούν αντικείμενο μελέτης ιστορικών και ερευνητών.
Όταν λοιπόν οι βρετανικές δυνάμεις κατέλαβαν τη Βαγδάτη το 1917, το πρώτο όνομα που ήρθε στον νου όλων ήταν της Γερτρούδης Μπελ. Αυτή αναμείχθηκε ενεργά στον μετασχηματισμό της Μεσοποταμίας σε κρατική οντότητα, συντελώντας στο να δεχθούν οι τοπικές φυλές ως μονάρχη τον ευνοούμενο των αποικιοκρατών Φεϊζάλ (η Μπελ βοήθησε εξάλλου τον βασιλιά στην καταστολή της εξέγερσης του 1920). Ταυτοχρόνως, οι αρμονικές της σχέσεις με τους ντόπιους και η εκτίμηση που έτρεφαν στο πρόσωπό της οι φύλαρχοι συνέβαλαν τα μέγιστα στην οικοδόμηση της κυβερνητικής σταθερότητας, κάνοντας το έργο των βρετανών διπλωματών παιχνιδάκι. Όλοι εξάλλου στη Βαγδάτη ήξεραν και σέβονταν τη «Μις Μπελ».
Κι έτσι ήταν η μόνη γυναίκα παρούσα στη Σύνοδο του Καΐρου το 1921, την οποία συγκάλεσε ο Τσόρτσιλ για τον καθορισμό των συνόρων της νέας βρετανικής κτήσης του Ιράκ. Στην επίμαχη κυβερνητική σύσκεψη, η Μπελ κατάφερε να περάσει τη γραμμή της στην ούτως ή άλλως συγκεχυμένη βρετανική πολιτική για τη Μέση Ανατολή.
Παρά τα δικά της όμως πολιτικά κατορθώματα, η Μπελ ήταν σφοδρή πολέμιος της γυναικείας ψήφου και αντιτάχθηκε σθεναρά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Κι αυτό γιατί, επιχειρηματολογούσε, η συντριπτική πλειονότητα των γυναικών δεν διέθετε τη δική της μόρφωση και κοσμοπολιτισμό ώστε να συμμετάσχει ουσιαστικά στην εκλογική διαδικασία…
Κατοπινά χρόνια
Κατοπινά χρόνια
Η Μπελ που κατάφερε τελικά να ενθρονίσει τον Φεϊζάλ το 1921 παρέμεινε στη Βαγδάτη, αν και όπως παρατήρησε απαισιόδοξα στο ημερολόγιό της: «Δεν θα δημιουργήσω ξανά βασιλιάδες, είναι τόσο κουραστικό»! Επόμενος σταθμός στη ζωή της ήταν η ίδρυση του Εθνικού Μουσείου της χώρας, για τη στέγαση των αρχαιοτήτων που η ίδια είχε φέρει στο φως ακούραστα όλα αυτά τα χρόνια.
Ταγμένη αρχαιολόγος, πρωτοπόρησε στην ιδέα ότι οι αρχαιότητες πρέπει να παραμένουν στον τόπο καταγωγής τους παρά να μεταφέρονται στα ευρωπαϊκά μουσεία, κι έτσι άρχισε από νωρίς να συγκεντρώνει αρχαιότητες με σκοπό τη διάσωση του πολιτισμού και της ιστορίας του Ιράκ, της χώρας που περιλαμβάνει τα σπουδαία κατάλοιπα των πολιτισμών της Μεσοποταμίας. Συγκέντρωσε έτσι στη Βαγδάτη μεγάλο αριθμό σπουδαίων έργων τέχνης, όπως της βαβυλωνιακής αυτοκρατορίας για παράδειγμα, και αυτή η συλλογή αποτέλεσε τον πυρήνα του μουσείου, το οποίο συνεχίζει να φιλοξενεί τη μεγαλύτερη συλλογή μεσοποτάμιων αρχαιοτήτων του κόσμου (αν και η αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 θα έφερνε την καταστροφή και τον όλεθρο στη συλλογή).
Το αρχαιολογικό μουσείο του Ιράκ εγκαινιάστηκε τον Ιούνιο του 1926, έναν μόλις μήνα πριν από τον θάνατό της Μπελ: ήταν στις 12 Ιουλίου 1926 όταν βρέθηκε νεκρή στη Βαγδάτη από υπερβολική δόση υπνωτικών χαπιών και η συζήτηση για το αν επρόκειτο για τραγικό λάθος ή αυτοκτονία παραμένει χωρίς κατάληξη.
Η Γερτρούδη Μπελ ήταν μια μοναχική γυναίκα, δεν παντρεύτηκε ποτέ ούτε απέκτησε παιδιά. Απ’ ό,τι είναι γνωστό, διατηρούσε εξωσυζυγική σχέση με παντρεμένο, μετά τον θάνατο του οποίου το 1915 αφοσιώθηκε στη δουλειά της…
Η “Αλ Χατούμ” όπως τη φώναζαν, αγαπήθηκε πολύ από του Άραβες και το όνομά της σήμαινε τη γυναίκα που έχει ανοιχτά τα μάτια και τα αυτιά της για το καλό του κράτους. Στις 12 Ιουλίου του 1926 η Γερτρούδη Μπελ πέθανε από υπερβολική χρήση βαρβιτουρικών….
πηγή:newsbeast
………………
Γίνετε μέλος της ομάδας μας “Βιβλίων Ορίζοντες” στο facebook πατώντας το παρακάτω σύνδεσμο
Επιμέλεια άρθρου : Καλλιόπη Γιακουμή
Please follow and like us:
678
124
20