Μαρκήσιος ντε Σαντ. Ο εμπνευστής του σαδισμού

Μαρκήσιος ντε Σαντ

Ο άντρας που έδωσε το όνομα του στον σαδισμό πέρασε το μεγαλύτερο μέρος τη ζωής στη φυλακή και πέθανε ήσυχα στον ύπνο του. 

Ο Ντονατιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ, γνωστός και με τον τίτλο του Μαρκήσιος ντε Σαντ, γεννήθηκε στις 2 Ιουνίου του 1740.

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, ο Σαντ ήρθε από νωρίς σε επαφή με την απόλυτη εξουσία που ασκούσε ο Γάλλος ευγενής στους χωρικούς. Η δύναμη της οικογένειας Σαντ και των υπόλοιπων αριστοκρατών της περιοχής της Προβηγκίας, θα μπορούσε να συγκριθεί περισσότερο με την ισχύ των αρχόντων κατά την περίοδο της σκληρής φεουδαρχίας στον Μεσαίωνα. 

Δεν είναι λίγοι οι μελετητές που υποστηρίζουν ότι οι ιστορίες του Σαντ ήταν εμπνευσμένες από ακολασίες αριστοκρατών και η μετέπειτα φυλάκισή του οφειλόταν στο μίσος του λαού προς την αριστοκρατία που αντιπροσώπευε. 

Για πολλούς, ο Σαντ θεωρείται ένας απλός πορνογράφος που κατέγραψε τις φαντασιώσεις ενός ανθρώπου που ένιωθε σεξουαλική ευχαρίστηση, όταν προκαλούσε πόνο και ταπείνωση στο ερωτικό του σύντροφο. 

Για άλλους όμως, ο Σαντ συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πιο ανατρεπτικούς κοινωνικούς φιλοσόφους της εποχής του, επειδή στα έργα του άσκησε δριμεία κριτική στην εκκλησία και τους πολιτικούς θεσμούς του 18ου αιώνα.

Την επόμενη δεκαετία, ο Σαντ αφιέρωσε κάθε στιγμή της ύπαρξής του στην ικανοποίηση ακραίων ερωτικών πράξεων. Επτά ιερόδουλες τον κατηγόρησαν ότι επιχείρησε να της δολοφονήσει, επειδή έπαθαν τροφική δηλητηρίαση από το αφροδισιακό που τις προμήθευσε. Το επεισόδιο, μαζί με πολλαπλές κατηγορίες σοδομισμού, τον ανάγκασε να εγκαταλείψει τη Γαλλία για να αποφύγει τη θανατική καταδίκη.

Το 1777, οι προσπάθειες της πεθεράς τους στέφθηκαν με επιτυχία και ο Σαντ φυλακίστηκε, έχοντας κατηγορηθεί για κάθε λογής σεξουαλικά εγκλήματα.

Οι συνθήκες φυλάκισης ενός αριστοκράτη δεν διέφεραν πολύ από ένα πολυτελές ξενοδοχείο της σύγχρονης εποχής.  Ο Σαντ είχε μαζί τα βιβλία, το κρεβάτι του, τα χαλιά και τις κουρτίνες από το σπίτι του! Επιτρεπόταν να διατηρεί υπηρετικό προσωπικό και δεχόταν τακτικά επισκέπτες.

Ήταν ένα περιβάλλον που βοήθησε πολύ τη συγγραφή του πρώτου βιβλίου του: 120 Μέρες των Σοδόμων. Είχε κρύψει το χειρόγραφο στον τοίχο και όταν τον μετέφεραν, πίστεψε ότι χάθηκε.

Τελικά εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1904, πολλά χρόνια μετά το θάνατό του. Ίσως αν δεν είχε μπει φυλακή να μην είχε γράψει ποτέ βιβλία. Πιθανόν, το έργο του, που μέχρι σήμερα θεωρείται από τα πιο πρωτοποριακά, οφείλεται στην πεθερά του, που άθελά της τον ώθησε προς τη δημιουργία.

Το 1784 μεταφέρθηκε στη Βαστίλλη, όπου έμεινε έως το 1789.

Στις 2 Ιουλίου του 1789, ο Σαντ φώναζε από το μπαλκόνι του, χρησιμοποιώντας ένα σωλήνα ως μεγάφωνο, ότι οι φύλακες σκότωναν τους κρατούμενους μέσα στη Βαστίλη.

Στις 14 Ιουλίου, η Βαστίλη καταλήφθηκε από επαναστάτες και όλοι οι κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι. Βέβαια δεν βρήκαν και πολλούς. Υπήρχαν μόλις επτά φυλακισμένοι, μεταξύ των οποίων κι ένας “ακόλαστος” αριστοκράτης. Δεν ήταν όμως, ο Μαρκήσιος ντε Σαντ. Για κακή του τύχη, είχε μεταφερθεί σε άλλη φυλακή μόλις 10 μέρες πριν από την κατάληψη της Βαστίλης.

«Ζυστίν» ή «Τα βάσανα της αρετής»

Όμως η αποφυλάκιση του Σαντ δεν άργησε.

Το 1790 καταργήθηκε η άδεια του Βασιλιά, με την οποία τον είχε φυλακίσει η πεθερά του και ο Σαντ επέστρεψε στη νέα γαλλική κοινωνία.

Εξέδωσε ανώνυμα δύο ακόμα βιβλία και υιοθέτησε πλήρως τις αρχές της Γαλλικής Επανάστασης.

Παρά τη δράση τους εναντίον του, ο Σαντ προστάτευσε τους γονείς της συζύγου του που επρόκειτο να εκτελεστούν από τους επαναστάτες. Συμμετείχε ενεργά στην πολιτική ζωή της Γαλλίας, αλλά προς το τέλος του 18ου αιώνα προκάλεσε την οργή του Ροβεσπιέρου και φυλακίστηκε για ένα χρόνο.

Από το 1796 έως και το 1801 ζούσε πάμφτωχος με την ερωμένη του και την 6χρονη κόρη της.

Το 1801, ο Ναπολέοντας διέταξε να συλληφθεί ο ανώνυμος συγγραφέας των βιβλίων “Ζυστίν” και “Ιουλιέτα”. Κατάφεραν να συλλάβουν τον Σαντ, τον οποίο εντόπισαν στο γραφείο του εκδότη του και για ακόμα μία φορά, φυλακίστηκε χωρίς δίκη.

Το 1803, μετά από προσπάθειες της οικογένειάς του, μεταφέρθηκε σε ψυχιατρικό ίδρυμα, όπου έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.

Στο ημερολόγιό του κατέγραψε τον τελευταίο ερωτικό του δεσμό με την ανήλικη Μαγκντελίν Λεκλέρκ, που τελείωσε με τον θάνατό του, τον Δεκέμβριο του 1814. Παρά τις αμέτρητες “ακολασίες” του, ο Σαντ πέθανε ήσυχα στον ύπνο του, σε ηλικία 74 ετών. 

Τα «Ζιστίν» (1791), «Ζιλιέτ» (1798) και «120 μέρες στα Σόδομα» (1780) –μερικά από τα πιο γνωστά του έργα– παραβαίνουν τους ηθικούς νόμους της τότε συντηρητικής κοινωνίας και παρουσιάζουν ως ανώτατη αξία στη ζωή την ηδονή και την ατομική ικανοποίηση γενικότερα. Πρόκειται για έργα που εξυμνούν την ακραία μορφή της ελευθερίας –κάτι για το οποίο καταδικάστηκε να περάσει πολλά χρόνια από τη ζωή του φυλακισμένος. 

Ο Σαντ θεωρήθηκε μέγας πορνογράφος και μαζί ένας φιλόσοφος της ελευθεριότητας, ένας εξερευνητής των ανθρώπινων ορίων. Όμως η ασέλγεια, στο έργο του, δεν είναι παρά γλωσσική πραγματικότητα. Το πραγματικό και το βιβλίο διαχωρίζονται, κι εκείνος επιχειρεί εμφατικά να τονίσει αυτή τη συνθήκη. «Ναι», γράφει, «είμαι ένας ακόλαστος, το παραδέχομαι: συνέλαβα ό,τι μπορεί να συλλάβει κανείς σχετικά με την ασέλγεια, αλλά σίγουρα δεν έκανα όλα όσα συνέλαβα και σίγουρα δεν θα τα κάνω ποτέ. Είμαι ένας ακόλαστος, αλλά δεν είμαι εγκληματίας ούτε φονιάς».

O σαδισμός

Τον όρο σαδισμό (sadisme) εισήγαγε ο γερμανός ψυχίατρος Richard von Krafft-Ebing και χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1886 στο έργο του Psychopathia Sexualis. Η σημασία του έχει να κάνει με την επίδραση της σκληρότητας στη σεξουαλική διέγερση με την επιβολή σωματικού ή νοητικού πόνου ή και των δύο παράλληλα. Η αίσθηση σεξουαλικής ευχαρίστησης παράγεται από μία αρχική επιθυμία του υποκειμένου να πονέσει, να πληγώσει ή ακόμα και να καταστρέψει το σεξουαλικό αντικείμενο, ώστε να επιτευχθεί η σεξουαλική ευχαρίστηση.

«Η σκληρότητα είναι απλώς η ανθρώπινη ενέργεια που ο πολιτισμός δεν αλλοίωσε ακόμα ολότελα: είναι λοιπόν αρετή, όχι βίτσιο». Απόψεις, όπως αυτή, του Μαρκησίου ντε Σαντ, καθώς και η σεξουαλική δράση σε έργα του συνέτειναν στο να δανείσει μεταθανάτια το όνομά του στον ψυχοπαθολογικό αυτό όρο.

Ο Σαντ, το έργο του και ο όρος σαδισμός έχουν επηρεάσει ψυχολόγους, λογοτέχνες και καλλιτέχνες και συνεχίζουν να επηρεάζουν ακόμα και σήμερα.

Επιμέλεια  κειμένου: Καλλιόπη Γιακουμή

Πηγή