Γεννήθηκε στην Ξάνθη, μια μέρα σαν σήμερα, στις 23 Οκτωβρίου του 1925. Ο πατέρας του, ο δικηγόρος Γεώργιος Χατζιδάκης, είχε καταγωγή από το χωριό Μύρθιο Αγίου Βασιλείου του Ρεθύμνου ενώ η μητέρα του, Αλίκη Αρβανιτίδου από την Αλεξανδρούπολη.
Σε ηλικία μόλις 4 ετών, ο μικρός Μάνος ξεκίνησε μαθήματα πιάνου και αρμονίας. Τρία χρόνια αργότερα, στην ηλικία των 7, η οικογένεια μετακομίζει στην Αθήνα. Ο θάνατος του πατέρα του και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος τον αναγκάζει να δουλεύει από μικρός.
Η πρώτη εμφάνιση του Χατζιδάκι ως συνθέτη πραγματοποιείται το 1944 με τη συμμετοχή του στο έργο Τελευταίος Ασπροκόρακας του Αλέξη Σολωμού στο Θέατρο Τέχνης του Κάρολου Κουν.
Η συνεργασία του με το Θέατρο Τέχνης θα διαρκέσει περίπου δεκαπέντε χρόνια και αποφέρει μουσική για σημαντικό αριθμό έργων του σύγχρονου θεάτρου.
Το 1946 καταγράφεται και η πρώτη του εργασία για τον κινηματογράφο στην ταινία Αδούλωτοι Σκλάβοι και στα επόμενα χρόνια συνθέτει μουσική για πολλές ελληνικές ή ξένες ταινίες.
Παράλληλα με το Ελληνικό Χορόδραμα, η τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη αναθέτει στον Χατζιδάκι τη σύνθεση της μουσικής για τις Χοηφόρες (1950) από την Ορέστεια του Αισχύλου. Το γεγονός αυτό αποτελεί την αρχή της ενασχόλησης του Χατζιδάκι με πολλές αρχαίες τραγωδίες.
Τον Ιανουάριο του 1949, ο Χατζιδάκις θα δόσει μια ιστορική διάλεξη στο «Θέατρο Τέχνης» του Κάρολου Κουν. Η ομιλία του αφορά την αξία του Ρεμπέτικου και του Λαϊκού τραγουδιού. Εκείνη την περίοδο, το ρεμπέτικο εξαπλωνόταν στις λαϊκές γειτονιές και σταδιακά σπάει τα όρια τους. Η εξουσία και οι αρχές το κυνηγούσαν. Οι αστοί και οι διανοούμενοι το περιφρονούσαν. Σε αυτό το πλαίσιο, Μάνος Χατζιδάκις, νεαρός τότε συνθέτης, τόλμησε να δώσει μια διάλεξη για την ανάδειξη του ρεμπέτικου ως θεμέλιου λίθου της σύγχρονης ελληνικής λαϊκής μουσικής. Παρουσιάζει τον Μάρκο Βαμβακάρη και τη Σωτηρία Μπέλλου, οι οποίοι τραγούδησαν μπροστά στο έκπληκτο κοινό του Θεάτρου Τέχνης. Η διάλεξη προκαλεί αντιδράσεις. Μέχρι που αστυνομία ειδοποιεί τη μητέρα του Χατζιδάκι να προσέχει για λίγο καιρό ο γιος της όταν κυκλοφορεί στη γειτονιά τους, στο Παγκράτι. Αλλά τα πάντα αλλάζουν μετά από αυτή.
Το 1961 του απονέμεται το βραβείο Όσκαρ για το τραγούδι Τα παιδιά του Πειραιά, από την ταινία του Ζυλ Ντασέν Ποτέ την Κυριακή, το οποίο συμπεριλαμβάνεται και στα δέκα εμπορικότερα τραγούδια του εικοστού αιώνα.
Ο ίδιος ο Χατζιδάκις, θεωρεί πως η ελαφρά μουσική του για τον κινηματογράφο του προσδίδει μια «ανεπιθύμητη λαϊκότητα» την οποία δεν αποδέχεται και φθάνει στο σημείο να αποκηρύξει μεγάλο μέρος της. Σημαντικός σταθμός στο έργο του Χατζιδάκι για το θέατρο αποτελεί ακόμα η παράσταση Οδός Ονείρων 1963 σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού και πρωταγωνιστή το Δημήτρη Χορν.
Το 1966 ο Μάνος Χατζιδάκις επισκέπτεται την Αμερική προκειμένου να ανεβάσει στο Broadway με τον Ζυλ Ντασέν και τη Μελίνα Μερκούρη τη θεατρική διασκευή του Ποτέ την Κυριακή με τον τίτλο Illya Darling. Κατά την παραμονή του στην Αμερική έρχεται σε επαφή με την ποπ και ροκ αμερικανική μουσική σκηνή, γεγονός που έχει σαν αποτέλεσμα την ηχογράφηση του κύκλου τραγουδιών Reflections σε συνεργασία με το συγκρότημα New York Rock and Roll Ensemble.
Παράλληλα ξεκινά τη σύνθεση λιμπρέτων για τρία μουσικά έργα (Μεταμορφώσεις, Όπερα για Πέντε, Ντελικανής) ενώ ηχογραφεί και το Χαμόγελο της Τζοκόντας, ένα από τα περισσότερο γνωστά έργα του.
Το 1972 επιστρέφει στην Αθήνα και τον επόμενο χρόνο ιδρύει το μουσικό καφεθέατρο «Πολύτροπο», το οποίο επιδιώκει, σύμφωνα με τον ίδιο, «μια τελετουργική παρουσίαση του τραγουδιού, μ’ όλα τα μέσα που μας παρέχει η σύγχρονη θεατρική εμπειρία».
Η περίοδος αυτή, μέχρι το τέλος της ζωής του, θεωρείται η περισσότερο ώριμη στη μουσική του σταδιοδρομία και σηματοδοτείται με την ηχογράφηση του Μεγάλου Ερωτικού. 
Με το πέρας της στρατιωτικής δικτατορίας διορίζεται «Αναπληρωτής Γενικός Διευθυντής» της Λυρικής Σκηνής για το διάστημα 1975-1977 ενώ την περίοδο 1975-1982 αναλαμβάνει καθήκοντα Διευθυντή της Κρατικής Ορχήστρας καθώς και Διευθυντή του κρατικού ραδιοσταθμού Τρίτο Πρόγραμμα.
Η παρουσία του στο Τρίτο Πρόγραμμα αποτελεί μέχρι σήμερα σημείο αναφοράς και ίσως την ποιοτικότερη περίοδο του ραδιοσταθμού. Το 1979 ο Χατζιδάκις καθιερώνει τις «Μουσικές Γιορτές» στα Ανώγεια της Κρήτης που περιλαμβάνουν τοπικούς λαϊκούς χορούς και τραγούδια.
Την περίοδο 1981-1982 διοργανώνει επίσης τους «Μουσικούς Αγώνες» στην Κέρκυρα ένα μουσικό διαγωνισμό για νέους Έλληνες συνθέτες.
Αξιοσημείωτη είναι και η συμμετοχή του στην έκδοση του πολιτιστικού περιοδικού Το Τέταρτο, το οποίο καταγράφει τα καλλιτεχνικά και κοινωνικά δρώμενα μέσα από τις πολιτικές τους διαστάσεις. Παράλληλα, συστήνει το 1985, την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρεία «Σείριος», η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα.
Από το 1976 συνεργάζεται με τη Μαρία Φαραντούρη σε τέσσερις δίσκους του “Η εποχή της Μελισσάνθης” (1980),”Τα Παράλογα”,(1976),”Σκοτεινή Μητέρα(1986) και στη “Ρωμαϊκή Αγορά”(1986) καθώς και σε πάρα πολλές συναυλίες μέχρι το 1991.
Στα τέλη του 1989 ο Χατζιδάκις ιδρύει την Ορχήστρα των Χρωμάτων με σκοπό να παρουσιάσει έργα που συνήθως δεν καλύπτονται από τις συμβατικές συμφωνικές ορχήστρες. Ο ίδιος ο Χατζιδάκις την διηύθυνε μέχρι το τέλος της ζωής του δίνοντας συνολικά είκοσι συναυλίες και δώδεκα ρεσιτάλ ελληνικού και διεθνούς ρεπερτορίου.
Στις 12 Ιουνίου 1994, έφυγε για την Οδό Ονείρων. Πέθανε από οξύ πνευμονικό οίδημα και ετάφη στην Παιανία..
Γεγονότα της συναρπαστικής ζωής του “Μεγάλου Ερωτικού” μας συνθέτη, που ίσως δεν γνωρίζουμε όλοι..
Η μουσική του παιδεία ξεκίνησε στην ηλικία των τεσσάρων ετών, κάνοντας μαθήματα πιάνου, ενώ παράλληλα διδάχτηκε βιολί και ακορντεόν. Εργάστηκε ως φορτοεκφορτωτής, παγοπώλης, υπάλληλος φωτογραφείου και βοηθός νοσοκόμου στα χρόνια της κατοχής. Γνώρισε και συναναστράφηκε σπουδαίες προσωπικότητες στο χώρο της μουσικής όπως τους Κουν, Γκάτσο, Σεφέρη και Ελύτη. Συνέθεσε μουσικές που έμελλε να αφήσουν εποχή, να αναγνωριστούν ως κλασικές και να τον οδηγήσουν στην κατάκτηση βραβείου όσκαρ. Έγινε επικεφαλής του “Τρίτου Προγράμματος” και αγαπήθηκε όχι μόνο στην εγχώρια κοινωνία αλλά και στο εξωτερικό.
Ο λόγος για τον “Μεγάλο Ερωτικό” και ιδιοφυή μουσικό, Εμμανουήλ Χατζιδάκι, που σαν σήμερα, πριν από 25 χρόνια, έφυγε από τη ζωή. Δείτε πέντε πράγματα που θα έπρεπε να γνωρίζετε για τη ζωή και το έργο του.
1. Κέρδισε Όσκαρ αλλά αρνήθηκε να το παραλάβει
Το 1961 ο Μάνος Χατζιδάκις βραβεύτηκε με το Όσκαρ Καλύτερου Πρωτότυπου Τραγουδιού για το τραγούδι “Τα Παιδιά του Πειραιά” που ακουγόταν στην ταινία “Ποτέ την Κυριακή” του Ζυλ Ντασέν.
Ωστόσο ο συνθέτης δεν αισθάνθηκε ποτέ υπερήφανος για αυτή τη βράβευση και γι’αυτό δεν παραβρέθηκε ούτε στην απονομή. Λέγεται ότι αποκαλούσε το εν λόγω τραγούδι “χαζομάρα” και εκνευριζόταν αφάνταστα όταν το άκουγε. Μάλιστα θεωρούσε προσβολή προς το έργο του να γίνει παγκοσμίως γνωστός για ένα τόσο απλοϊκό τραγούδι.
Πάντως όπως φαίνεται, δεν ήταν γραφτό του αγαλματιδίου να φτάσει στον κάτοχό του, αφού η Ακαδημία των Όσκαρ του το έστειλε ταχυδρομικώς αλλά χάθηκε κάπου στη μεταφορά. Μετά την απώλεια ξαναέστειλε ένα αντίγραφο του βραβείου, το οποίο ύστερα από χρόνια κατέληξε στα σκουπίδια του Μάνου.
2. Ο πόλεμος με την εφημερίδα «Αυριανή»
“Χαμερπής ομοφυλόφιλος. Κνώδαλο. Σκουληκιασμένο τομάρι. Κάθαρμα. Εκμαυλιστής. Απόβρασμα.”
Με αυτούς τους χαρακτηρισμούς δημοσίευμα της “Αυριανής” εφημερίδας του Κουρή αποκάλεσε τον Μ. Χατζιδάκι, καθιστώντας τον άλλο ένα θύμα του “κιτρινισμού” της εφημερίδας. Η αντιπαράθεση μεταξύ τους διήρκησε σχεδόν όλο το δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80.
Ενεργός πολίτης ο Χατζιδάκις, το 1985 είχε αρθρογραφήσει στο περιοδικό “Τέταρτο” κατά της “Αυριανής”, ζητώντας από τον Ανδρέα Παπανδρέου να κόψει τον λώρο που τον συνέδεε με την εφημερίδα. Η Αυριανή αντεπιτέθηκε, προσπαθώντας να παρουσιάσει τον συνθέτη ως «κλέφτη φόρων» που δήθεν διαπραγματευόταν με τη χούντα τον διακανονισμό ενός χρέους 3 εκατομμυρίων δραχμών προς την εφορία. Ο Χατζιδάκις απάντησε με αγωγή.
Ο πόλεμος κορυφώθηκε τον Σεπτέμβριο του 1987, όταν σε εκδήλωση στο Καλλιμάρμαρο, ο μουσικός μίλησε δημοσίως εναντίον του κιτρινισμού της εφημερίδας που “μολύνει τον ελλαδικό χώρο με αναίδεια, χυδαιότητα, τραμπουκισμό και κολακεία συμπολιτών μας”.
Την επόμενη μέρα η Αυριανή απάντησε με κείμενο τιτλοφορημένο “Ψυχικό AIDS ανώμαλου εκμαυλιστή”, που ανάμεσα στα άλλα έγραφε:
“Ποιος έδωσε το δικαίωμα στον απαίσιο εκμαυλιστή νέων που ακούει στο όνομα Χατζιδάκις, ποιος επέτρεψε σ’ αυτό το απόβρασμα να παίρνει το μικρόφωνο στα χέρια του και να διασύρει τον Δήμο Αθηναίων;. (..) Δικαίωμα του καθάρματος να έχει τις απόψεις του, η δημοκρατία και στα καθάρματα παραχωρεί δικαίωμα ζωής.(..) Να προστατεύσουμε τα παιδιά μας από το ηθικό AIDS αυτού του βρωμερού υποκειμένου.
3. Το ρεμπέτικο και η γνωριμία με τον Βαμβακάρη
Σε συνέντευξή του, ο Χατζιδάκις είχε πει ότι στην Κατοχή είχε έναν φίλο, ένα ιδιοφυές παιδί, που του μιλούσε συνεχώς για την αξία του ρεμπέτικου. Όπως λέει, είχαν μία μέρα ραντεβού στον “Ορφέα” ένα ρεμπετάδικο, όμως ο φίλος του δεν εμφανίστηκε ποτέ. Αργότερα πληροφορήθηκε πως τον είχαν συλλάβει, βασανίσει και σκοτώσει στο Χαϊδάρι. Αυτό συγκλόνισε τον συνθέτη και έτσι θέλησε να ψάξει το ρεμπέτικο είδος μουσικής, σε ανάμνησή του.
Ένα βράδυ λοιπόν πήγε σε μία ταβέρνα που έπαιζε αυτό το είδος μουσικής, κάθισε στο τραπέζι και παρήγγειλε ένα πιάτο φαγητό και λίγη ρετσίνα.
“Ήταν προφανές ότι δεν είχα καμία σχέση με τον χώρο. Και αυτό δεν άρεσε σε δυο – τρεις μάγκες και «μου τη μπήκαν». Τότε επενέβη ο Βαμβακάρης, που ήτανε και σωματώδης, «τους μπήκε» με τη σειρά του και τελικά μου είπε: «Άλλη φορά θα έρχεσαι και θα κάθεσαι εδώ, κοντά μας». Ασφαλής πλέον, μπορούσα να ξαναπάω.”, είχε αποκαλύψει ο Χατζιδάκις.
4. Η ιστορία με τον ληστή
Ακολουθεί ένα κείμενο του Αντώνη Μποσκοΐτη, μία ιστορία που επιβεβαιώνει ότι είναι αληθινή και που έχει γίνει διήγημα από τον σκηνοθέτη Λάκη Παπαστάθη.
” Κάποτε ένας μεσήλικας κύριος την ώρα που επέστρεφε στο σπίτι του άκουσε θόρυβο. Κατάλαβε πως ήταν ληστής μέσα. Αμέσως είδε να έχει κάνει φτερά το ολοκαίνουργιο πανάκριβο στερεοφωνικό του. Βγήκε στο μπαλκόνι και αντίκρισε τον ληστή, έναν νεαρό – παρία της ζωής, να ακροβατεί στην μεσοτοιχία με το διπλανό διαμέρισμα και με το στερεοφωνικό στα χέρια του. Έκανε ησυχία για να μην τον τρομάξει και πέσει και σκοτωθεί. Ο νεαρός εισβολέας πράγματι σαν είδε τον ιδιοκτήτη έπεσε στο κενό ευτυχώς από μικρό ύψος.
Έντρομος ο ιδιοκτήτης τηλεφώνησε αμέσως στις Πρώτες Βοήθειες κι έπειτα πήγε γρήγορα κάτω να δει σε τι κατάσταση βρισκόταν ο κλέφτης. Τον ρώτησε αν είναι καλά. Τον συνόδευσε στο νοσοκομείο με το νοσοκομειακό όχημα. Στους γιατρούς που τον ρώτησαν από που ήξερε τον νεαρό τραυματία, απάντησε «Είναι συγγενής μου». Όλη την ώρα κι αφού οι γιατροί ενημέρωσαν πως δεν διατρέχει κίνδυνο η ζωή του, εκείνος του χάιδευε το κεφάλι. Τον ρωτούσε αν είναι μόνος στον κόσμο, αν έχει οικογένεια. Ο νεαρός αισθανόταν περίεργα και όμορφα, παρά το φόβο που πέρασε. Στο τέλος ο ιδιοκτήτης του είπε ”πάρε αυτά για μόλις βγεις από δω μέσα”, του έδωσε ένα σημαντικό χρηματικό ποσό και έφυγε, έχοντας ήδη ξημερώσει.
Πολλά χρόνια πέρασαν. Τον ιδιοκτήτη συνόδευαν στην τελευταία του κατοικία, στην Παιανία, μουσικοί, τραγουδιστές και η ελίτ της κοινωνίας. Το όνομα του Μάνος Χατζιδάκις. Όταν όλοι έφυγαν και το κοιμητήριο ερήμωσε, ένας νέος άντρας πλησίασε τον φρεσκοσκαμμένο τάφο και έκλαψε με λυγμούς. Ήταν εκείνος ο ληστής, ο παρίας, ο κλέφτης, ο περιθωριακός, που δεν είχε ξεχάσει το φέρσιμο του Χατζιδάκι στη δυσκολότερη – ίσως – στιγμή της ταραγμένης ζωής του.”
Ίσως να εμπεριέχει μία δόση υπερβολής, ίσως και όχι, αλλά αδιαμφισβήτητα μαρτυρά το μεγαλείο της ψυχής του μουσικού.
5. Ο μονόλογος για τον φασισμό
Ερωτηθείς, σε μία συνέντευξη στα τέλη της δεκαετίας του ’70, ο Χατζιδάκις “Τί φοβόταν περισσότερο”, χαμογέλασε πικρά.
“Θα σου πω για να το ξέρεις αλλά μην το γράψεις έτσι ακριβώς…γράψτο λίγο πιο «μαλακά»… ξέρεις εσύ». Και απάντησε:
«Το φασισμό και τους φασίστες. Τον έζησα μικρός και κρίνοντας από διάφορες συμπεριφορές, τον βλέπω να ξανάρχεται. Παγκοσμίως».
Η επιθυμία του έγινε σεβαστή από τη δημοσιογράφο και μεταφράστηκε ως εξής: «Τις ακραίες συμπεριφορές. Μου θυμίζουν πράγματα και καταστάσεις που δεν θα θελα να ξαναδώ και να ξαναζήσω».
Ο μονόλογος του σπουδαίου μουσικού για το πρόσωπο του τέρατος:
Το βαλς των χαμένων ονείρων, το εκπληκτικό δημιούργημα μιας μεγαλοφυΐας της τέχνης
Γίνετε μέλος της ομάδας μας “Βιβλίων Ορίζοντες” στο facebook πατώντας το παρακάτω σύνδεσμο
Επιμέλεια κειμένου: Καλλιόπη Γιακουμή
678
124
20