Ηλίας Βενέζης: Ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους του 20ου αιώνα, σήμερα, είναι πιο επίκαιρος από ποτέ.

ΗΛΙΑΣ ΒΕΖΕΖΗΣ

( 4 Μαρτίου 1904, Αϊβαλί,- 3 Αυγούστου 1973, Αθήνα)

Ο λόγος του Βενέζη, ενός από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους του 20ου αιώνα, είναι πιο επίκαιρος από ποτέ.

«Ο άνθρωπος αγαπά να χτυπά όσους του μοιάζουν. Αγαπά να σκοτώνει τον όμοιό του»

Από το βιβλίο του “Αιολική γη”

«Όταν κανείς είναι φτωχός και βασανίζεται, τι να λυπηθεί; Δεν έχει καιρό, όλα θέλουν ηρεμία. Το σώμα έγινε με πηλό, πρώτο, κ ‘έπειτα, πολύ έπειτα, έγινε η καρδιά και αποτέθηκε μέσα του».

Από το βιβλίο του “Γαλήνη”

Ο Ηλίας Βενέζης, που το πραγματικό του όνομα ήταν Ηλίας Μέλλος, γεννήθηκε στο Αϊβαλί της Μ. Ασίας στις 4 Μαρτίου 1904 όπου και έζησε εκεί μέχρι τον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Το 1922 η οικογένειά του εγκατέλειψε οριστικά τη Μικρά Ασία, ο ίδιος όμως δεν πρόλαβε να επιβιβαστεί στο πλοίο: αιχμαλωτίστηκε από τους Τούρκους και εστάλη στα εργατικά τάγματα για 14 μήνες.

«Εκεί έμεινα δεκατέσσερις μήνες, δουλεύοντας σε δρόμους, σε φορτηγά βαγόνια, σε τσιφλίκια, σε χτίσιμο σπιτιών και σ’ ένα σωρό άλλες σκληρές εργασίες. Πολλές φορές κινδύνεψα τη ζωή μου και υπόφερα όσα σπάνια μπορεί να τύχουν σ’ ένα παιδί», λέει ο ίδιος.

Τις εμπειρίες που αποκόμισε από την παραμονή του στα εργατικά τάγματα τις κατέγραψε στο πρώτο του μυθιστόρημα.

Το νούμερο 31328, «Το βιβλίο της σκλαβιάς», όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος, πρωτοδημοσιεύτηκε το 1924 στην εφημερίδα «Καμπάνα», που εξέδιδε ο Στράτης Μυριβήλης, ενώ σε βιβλίο βγήκε το 1931.

Ομιλία Βενέζη σε εκδήλωση της Τράπεζας, παρουσία Ξ. Ζολώτα στην πρώτη σειρά. Ιστορικό Αρχείο ΤτΕ από Αρχείο Μεγαλοοικονόμου

Το 1923 απελευθερώθηκε και επέστρεψε στη Μυτιλήνη όπου και εργάστηκε ως τραπεζικός υπάλληλος στη Τράπεζα της Ελλάδος μέχρι το 1932 που πήρε μετάθεση στην Αθήνα. Διώχθηκε για τις πολιτικές του ιδέες από τον νόμο του «Ιδιωνύμου» από τη δικτατορία του Μεταξά και κατά τη διάρκεια της Κατοχής, σε ηλικία 39 ετών, συνελήφθη με την κατηγορία ότι σε συγκέντρωση του προσωπικού της Τράπεζας είχε μιλήσει για ελευθερία. Φυλακίστηκε στο «Μπλοκ C» των φυλακών Αβέρωφ και η εκτέλεσή του επετράπη έπειτα από αντιδράσεις του πνευματικού κόσμου.

Μετά τον πόλεμο διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην πνευματική ζωή της χώρας καταλαμβάνοντας επίσημες θέσεις όπως του Διευθύνοντος Συμβούλου & Γραμματέα του Εθνικού Θεάτρου,(1950-52), Διοικητικός Διευθυντής και πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του (1964-1967), ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των Δώδεκα (1950), συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (1954-1966), πρόεδρος του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1963-1966) κι αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (1966-1970), Αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το 1957 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, θέση από την οποία ανέπτυξε έντονη πολιτιστική δραστηριότητα.

Η εγκατάσταση στην Αθήνα, ο αγώνας και η καταξίωση

Την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία την έκανε στα 1928, με μια συλλογή διηγημάτων, «Μαvώλης Λέκας». Ύστερα ακολούθησαν τα τρία του έργα: «Το Νούμερο 31328», «Γαλήvη» και «Αιολική Γη», στα οποία βρίσκουμε το Βενέζη στην κορυφή της συγγραφικής του δεινότητας αφού αποτελούν υποβλητικά αφηγήματα, που τα πλημμυρίζει η λυρική διάθεση. Τα παραπάνω τρία πρώτα μυθιστορήματα του Ηλία Βενέζη εξιστορούν τα περιστατικά μιας ζωής, της ζωής του συγγραφέα, σε τρεις σημαντικούς σταθμούς της: τη μαγεία της παιδικής ηλικίας (Αιολική γη), τη σκληρή δοκιμασία στην εφηβεία (Το Νούμερο 31328), το ξεριζωμό από την πατρίδα, μαζί με την προσπάθεια προσαρμογής στα νέα χώματα (Γαλήνη). Τα δύο τελευταία μυθιστορήματά του, η «Έξοδος», είναι χρονικό της κατοχής (1941 -1945), και ο «Ωκεαvός» ανήκει στο λογοτεχνικό είδος που βρίσκεται ανάμεσα στο ημερολόγιο και την ταξιδιωτική εντύπωση.

Αρχείο Αννας Βενέζη Κοσμετάτου

Το έργο του γνώριζε πολύ μεγάλη επιτυχία στην Ελλάδα με συνεχείς επανεκδόσεις και με πολλές μεταφράσεις στο εξωτερικό. Το 1949 μετά από πρόσκληση του State Department περιόδευσε στις ΗΠΑ, όπου πραγματοποίησε διαλέξεις και συνεντεύξεις. Τιμήθηκε με το Α’ Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και τον Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών, 1940 για τη “Γαλήνη”. Τα 3 τελευταία χρόνια της ζωής του (1971-1973) υπέφερε από σοβαρό πρόβλημα υγείας.

**Ζάππειο 1933. Από αριστερά: Θράσος Καστανάκης, Στρατής Μυριβήλης, Αγγελος Τερζάκης, Ηλίας Βενέζης**

Ο Ηλίας Βενέζης πέθανε σε ηλικία 69 ετών ταλαιπωρημένος από πολύχρονη μάχη με τον καρκίνο του λάρυγγα. Ήταν η χαριστική βολή σε έναν οργανισμό που είχε γνωρίσει για τα καλά τι θα πει κακουχία.

Κηδεύτηκε και τάφηκε στα Μήθυμνα της Λέσβου.